Tomasz Dziki

Pojęcie wielokulturowość pochodzi od angielskiego słowa multiculturalism. Jest to określenie społeczeństwa, którego cechą charakterystyczną jest występowanie na jednym obszarze grup o różnym pochodzeniu i wyznających sprzeczne systemy normatywne. Aktualnie termin dotyczy typowych wielonarodowych społeczności amerykańskiej i kanadyjskiej oraz m.in. społeczeństw państw Europy Zachodniej, których władze cały czas borykają się z wypracowaniem odpowiedniej polityki „multikulti”.

Obecne społeczeństwo Włocławka, w zasadzie, jest jednolite po względem narodowym i wyznaniowym. Mniejszość romska nie ma znacznego udziału procentowego w ogólnej liczbie ludności miasta. Nie ma również istotnego wpływu na kierunki jego rozwoju. Inaczej sytuacja przedstawiała się w poprzednich epokach. W XIX w. i okresie międzywojennym społeczeństwo Włocławka było mocno zróżnicowane pod względem narodowym i wyznaniowym. Przenikały się kultury: polska, żydowska, niemiecka i rosyjska. Pod względem wyznaniowym mieszkali w mieście katolicy, wyznawcy religii mojżeszowej, ewangelicy, wyznawcy prawosławia. Niewielką wspólnotę religijną utworzyli także baptyści.

Ustalenie ram chronologicznych funkcjonowania wielokulturowego Włocławka nie stwarza większych problemów. Do 1796 r. Włocławek był prywatnym miastem biskupów, czego konsekwencją był zakaz osiedlania się innowierców. Sytuacja uległa zmianie w wyniku dwóch ostatnich rozbiorów Polski (1793 i 1795). Od 1793 r. do miasta napływali Prusacy (protestanci), najpierw żołnierze, potem także urzędnicy, rzemieślnicy, kupcy. Konfiskata majątków kościelnych z 1796 r. spowodowała, że Włocławek przestał być miastem prywatnym, zniknęły również bariery ograniczające osiedlanie się ludzi innych narodowości. Koniec wielokulturowego Włocławka datuje się na lata II wojny światowej. Okupacja hitlerowska oraz jej skutki zmieniły strukturę narodową i wyznaniową miasta.

Najliczniejszą i wpływową mniejszością w XIX w. i okresie II RP była ludność żydowska. (…) Drugą, pod względem liczebnym, mniejszością narodową funkcjonującą we Włocławku w XIX w. i latach 1918-1939 byli protestanci. (…) Trzecią mniejszością narodową, która miała udział w wielu dziedzinach życia miasta, szczególnie przed 1914 r., byli Rosjanie.

Napływ większej ich liczby do miasta nastąpił dopiero po powstaniu styczniowym. Rosyjskiej ludności cywilnej nie mieszkało tutaj dużo. Wśród nich dominowali urzędnicy, nauczyciele i ich rodziny. W II połowie XIX w. Włocławek stał się największym w tej części Królestwa garnizonem wojska rosyjskiego. Stacjonował tutaj 14 Ołoniecki Pułk Piechoty, dowództwo wojenne warszawsko – bydgoskiej kolei żelaznej, dowództwa i sztaby: 5 Dywizji Kawalerii, 1 Brygady Kawalerii, a także Litewski Pułk Piechoty oraz Straż Graniczna i Żandarmeria. Pomimo niewielkiej liczby rosyjskiej ludności cywilnej już w I połowie XIX w. na obrzeżach miasta, przy ul. Przedmiejskiej powstał pierwszy prowizoryczny prawosławny dom modlitwy. Potem niewielka cerkiew istniała przy ul. Cyganka. Na pewno mała świątynia działała na terenie koszar wojskowych. Mimo to Rosjanie już w latach 70. XIX w. podjęli starania o pobudowanie w mieście dużej cerkwi. Powstał projekt budynku, który miał pomieścić 400 osób. Zgromadzono nawet sporą kwotę pieniędzy. Ostatecznie nie udało się zrealizować przedsięwzięcia. Do tematu wrócono pod koniec XIX w. Powstał Komitet ds. Budowy Cerkwi, który uzyskał od rosyjskiego magistratu miasta plac pod budowę. Zdecydowano, że cerkiew powstanie w centralnym punkcie miasta, na Nowym Rynku (część obecnego Placu Wolności). Nie cofnięto decyzji na wniosek znanych mieszkańców miasta. Cerkiew do użytku oddana została 17 grudnia 1906 r. Powstała również włocławska parafia prawosławna.

W okresie międzywojennym włocławianie wrogo odnosili się do tej budowli. Jeszcze przed 1914 r. w mieście dochodziło do wrogich incydentów w stosunku do Rosjan. W okresie rewolucyjnym (1905-1907) i porewolucyjnym doszło tutaj do szeregu zamachów na wysokiej rangi urzędników wojskowych. Zginęło m.in. dwóch policmajstrów miasta Włocławka i naczelnik straży ziemskiej. Po 1918 r. władze państwowe miały liczne plany wobec budynku. Mieszkańcy domagali się rozbiórki cerkwi. Decyzję o niej przyśpieszył wybuch dużego ładunku (11 V 1922 r.), który został podłożony przez nieustalonego sprawcę. Cerkiew została rozebrana w 1925 r. Do dzisiaj istnieje niewielka cerkiew na cmentarzu komunalnym, która przypomina mieszkańcom miasta o obecności tutaj w przeszłości kultury rosyjskiej. Pomimo nie zawsze pozytywnych relacji z Włocławkiem swoje losy w XIX w. związało wiele rodzin rosyjskich. Przykładem może być rodzina Denikinów, której najbardziej znany przedstawiciel Anton Denikin (1872-1947), rosyjski oficer, generał Armii Imperium Rosyjskiego, dowódca Armii Ochotniczej, urodził się i jakiś xzas mieszkał właśnie w naszym mieście.

Wielokulturowość Włocławka w XIX w. i latach II RP jest ważnym etapem historii miasta. Szkoda, że obecnie ta barwna części dziejów nie jest odpowiednio eksponowana, i wykorzystywana chociażby ze względów turystycznych, edukacyjnych, a przede wszystkich w zakresie budowania społeczeństwa obywatelskiego, tolerancyjnego, szanującego swoją małą ojczyznę i otwartego na dorobek innych kultur.