Tomasz Dziki

Pojęcie wielokulturowość pochodzi od angielskiego słowa multiculturalism. Jest to określenie społeczeństwa, którego cechą charakterystyczną jest występowanie na jednym obszarze grup o różnym pochodzeniu i wyznających sprzeczne systemy normatywne. Aktualnie termin dotyczy typowych wielonarodowych społeczności amerykańskiej i kanadyjskiej oraz m.in. społeczeństw państw Europy Zachodniej, których władze cały czas borykają się z wypracowaniem odpowiedniej polityki „multikulti”.

Obecne społeczeństwo Włocławka, w zasadzie, jest jednolite po względem narodowym i wyznaniowym. Mniejszość romska nie ma znacznego udziału procentowego w ogólnej liczbie ludności miasta. Nie ma również istotnego wpływu na kierunki jego rozwoju. Inaczej sytuacja przedstawiała się w poprzednich epokach. W XIX w. i okresie międzywojennym społeczeństwo Włocławka było mocno zróżnicowane pod względem narodowym i wyznaniowym. Przenikały się kultury: polska, żydowska, niemiecka i rosyjska. Pod względem wyznaniowym mieszkali w mieście katolicy, wyznawcy religii mojżeszowej, ewangelicy, wyznawcy prawosławia. Niewielką wspólnotę religijną utworzyli także baptyści.

Ustalenie ram chronologicznych funkcjonowania wielokulturowego Włocławka nie stwarza większych problemów. Do 1796 r. Włocławek był prywatnym miastem biskupów, czego konsekwencją był zakaz osiedlania się innowierców. Sytuacja uległa zmianie w wyniku dwóch ostatnich rozbiorów Polski (1793 i 1795). Od 1793 r. do miasta napływali Prusacy (protestanci), najpierw żołnierze, potem także urzędnicy, rzemieślnicy, kupcy. Konfiskata majątków kościelnych z 1796 r. spowodowała, że Włocławek przestał być miastem prywatnym, zniknęły również bariery ograniczające osiedlanie się ludzi innych narodowości. Koniec wielokulturowego Włocławka datuje się na lata II wojny światowej. Okupacja hitlerowska oraz jej skutki zmieniły strukturę narodową i wyznaniową miasta. (…)

Drugą, pod względem liczebnym, mniejszością narodową funkcjonującą we Włocławku w XIX w. i latach 1918-1939 byli protestanci. Pojawili się w okresie zaboru pruskiego. Z upływem czasu ich udział procentowy w ogólnej liczbie mieszkańców rósł z 7,3% w 1820, do ponad 10% w 1899 r. Pod względem zawodowym dominowali rzemieślnicy, kupcy i przedsiębiorcy. W II połowie XIX w. część dużych fabryk istniejących w mieście była założona i stanowiła własność ewangelików. Rozwój liczebny sprawił, że w drugim dziesięcioleciu XIX w. miejscowi protestanci rozpoczęli starania o przejęcie na potrzeby religijne drewnianego kościółka pw. św. Wojciecha przy ul. Brzeskiej. Kościół przejęto w 1821 r. Parafia włocławska powstała w 1829 r. Pierwszym pastorem był Juliusz Ludwig (1808-1876), który po odejściu z Włocławka w 1835 r. szybko stał się pierwszoplanową postacią Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Królestwie Polskim. Dalszy rozwój parafii spowodował, że wspomniany kościół przestał wystarczać. Nowy kościół, który istnieje przy ul. Brzeskiej powstał w 1881 r. Pobudował go pastor Rudolf Zirkwitz (1829-1895), również osoba znana w środowisku protestanckim w całym Królestwie.

Wpływ włocławskich ewangelików na rozwój i życie miasta w każdej dziedzinie życia jest niepodważalny. Do najbardziej zasłużonych włocławskich protestantów zaliczyć należy Ludwika Bauera (1851-1927), wybitnego włocławianina, przemysłowca, burmistrza miasta, pierwszego Honorowego Obywatela Miasta Włocławka (1917 r.). L. Bauer m.in. założył organizację charytatywną Dom Miłosierdzia Zboru Ewangelickiego, która była jedną z najlepiej zorganizowanych tego typu instytucji w Królestwie Polskim, i po której zabudowania istnieją do dzisiaj przy ul. Słowackiego. Odegrał również główną rolę w uzyskaniu zgody na uruchomienie w mieście 7-klasowej Szkoły Handlowej, dzisiejszego Liceum im. Ziemi Kujawskiej. Innymi zasłużonymi dla Włocławka przedstawicielami tej mniejszości byli m.in.: Ferdynand Bohm (zm. 1847 r.), założyciel w 1816 r. największej w Królestwie Polskim fabryki cykorii (obecnie Delecta); Hugo Mühsam (1856-1930), przemysłowiec, kupiec, działacz społeczny, założyciel fabryki maszyn rolniczych przy obecnej ul. Kilińskiego (wtedy Wspólnej); Feliks Steinhagen (1904-1939), inżynier, przemysłowiec, współwłaściciel i dyrektor włocławskich fabryk celulozy, oficer 14 Pułku Piechoty, uczestnik wojny obronnej 1939 r.; Wilhelm Haack (1816-1899) fabrykant, kupiec, założyciel pierwszej w mieście fabryki maszyn rolniczych (późniejsza fabryka „Wisła”), radny miasta (1862 r.).