Menu Zamknij

spacer modernistyczny we włocławku - włocławek południe

Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. Marii Konopnickiej, ul. Bechiego 1
Unikatem na skalę krajową jest „dzielnica szkolna” – kompleks szkół różnego szczebla, wybudowany w rejonie ulic Łęgskiej, Bechiego i Ogniowej. W skład dzielnicy wchodzi m.in. gmach gimnazjum żeńskiego, wybudowany w latach 1926-1932 na podstawie projektu architekta miejskiego, Władysława Kwapiszewskiego. Budowa była realizowana przez firmę „Popławski i Fürstenwald”. Placówka miała profil humanistyczny, działał tu chór i teatr szkolny. Budynek uderzał nowoczesnością i wysokim komfortem użytkowania. Pod względem architektonicznym gmach reprezentuje neoklasycyzm w wersji zmodernizowanej, przejawiającej się w uproszczeniu podziałów pionowych przy zachowaniu zasad klasycznej kompozycji, symetrii oraz trójpodziału pionowego i poziomego.


Państwowa Niższa Szkoła Techniczna ul. Ogniowa 2
W północno-wschodnim rejonie „dzielnicy szkolnej” znajdują się zabudowania szkoły technicznej. Była to placówka państwowa, utrzymywana przez resort oświaty. W związku z tym prawo do pobierania nauki mieli tu wszyscy bez względu na pochodzenie społeczne, narodowość czy religię. Jedynym ograniczeniem była płeć — szkoła była męska. Przygotowanie koncepcji architektonicznej powierzono warszawskiemu architektowi Franciszkowi Krzywdzie-Polkowskiemu. Architekturę zespołu rozwiązano z zastosowaniem form typowych dla nurtu tradycjonalnego, dominującego w pierwszych latach powojennych. Szkołę wyposażono w nowoczesne urządzenia, w niczym nie ustępujące ówczesnym zakładom przemysłowym. Budowę realizowano w latach 1925-1929. Pierwsze zajęcia w nowych budynkach rozpoczęły się już w 1924 roku.


Dom nauczycielski, ul. Ogniowa 4
W ramach inwestycji na terenie „dzielnicy szkolnej” zaplanowano budowę domu nauczycielskiego. Początkowo planowany był stosunkowo niewielki obiekt z dwoma mieszkaniami dla kierowników dwóch szkół (projekt architektoniczny pochodzi z 1922 roku). Ostatecznie zdecydowano o dwukrotnym powiększeniu kubatury, przewidując cztery duże mieszkania i dwie „kawalerki” w partii poddasza. Budowa domu według projektu Władysława Kwapiszewskiego dobiegła końca w 1925 roku. Duży, piętrowy budynek o zwartej bryle na planie prostokąta otrzymał dość reprezentacyjną fasadę o kompozycji osiowej, podkreślonej centralnym wejściem i szczytem schodkowym. Całość zamknięto wysokim dachem naczółkowym, pokrytym dachówką. Skromne cechy stylistyki tradycjonalnej (dachy półszczytowe) otrzymały także obiekty gospodarcze z mieszkaniami woźnych, położone w głębi działki.


Szkoły powszechne, ul. Łęgska 20
Obowiązek budowy gmachów szkolnych ten zgodnie z rozporządzeniami państwowymi spoczywał na magistracie. Kondycja finansowa miasta nie pozwalała jednak początkowo na podjęcie tak kosztownego przedsięwzięcia, jak budowa choćby jednego gmachu szkolnego. Jedynym wariantem była adaptacja istniejącego budynku, możliwego do przystosowania na cele dydaktyczne. Wybór padł na budynek dawnej stajni wojskowej. Opracowanie koncepcji przebudowy budynku na dwie siedmioklasowe szkoły powszechne zlecono Władysławowi Kwapiszewskiemu. Projekt architektoniczny powstał w 1922 roku. Funkcjonalność gmachu była daleka od ideału, na co projektant nie miał wpływu, będąc zmuszonym do rozplanowania pomieszczeń szkolnych w budynku, który pełnił pierwotnie całkowicie inną funkcję. Warunki nauczania były tu jednak i tak znacznie lepsze niż w lokalach prywatnych.


Kamienica przy ul. Łęgskiej 18
Do najlepszych przykładów włocławskiej architektury nurtu funkcjonalistycznego należy kamienica z ok. 1935 roku, zrealizowana według projektu nieznanego architekta. Charakterystycznym elementem budynku jest wertykalne przeszklenie, przechodzące przez całą wysokość elewacji, ze stolarką dzieloną poziomymi szczeblinami (tzw. okna-termometry). Takimi oknami podkreślano klatki schodowe, dlatego w kamienicach nurtu modernistycznego klatki występują często w przednim trakcie, w odróżnieniu od realizacji z poprzedniej dekady. Okna-termometry łączono zwykle z horyzontalnymi układami otworów okiennych, osiągając w ten sposób efekt kontrastu, a jednocześnie równowagi linii pionowych i poziomych.


6. Szkoły powszechne, pl. Staszica 1
Do „dzielnicy szkolnej” zaliczyć można także gmach szkół powszechnych przy pl. Staszica, nieopodal skrzyżowania ulic Łęgskiej i Bechiego. Przygotowanie inwestycji podjęto już w 1919 roku. O wysokich ambicjach władz świadczy fakt, że do wykonania koncepcji projektowej zaproszono kilku uznanych architektów warszawskich. Ostatecznie wybór Magistratu padł na koncepcję Mieczysława Kozłowskiego. W planach miejskich miała to być tzw. szkoła bliźniacza, czyli powszechnie praktykowany w latach międzywojennych zespół złożony z dwóch części – szkoły męskiej i żeńskiej w postaci wyodrębnionych brył, będących swoim lustrzanym odbiciem. Łącznikiem obu części była wyodrębniona bryła sali gimnastycznej. Ostatecznie dwie szkoły powszechne nr 3 i nr 7 rozpoczęły tu działalność w 1927 roku. Z budowy domu nauczycielskiego, choć przewidywanego w drugim projekcie, ostatecznie zrezygnowano.


Prywatne Męskie Gimnazjum Katolickie im. Jana Długosza, ul. Łęgska 26
Budowę nowego gmachu gimnazjalnego na terenie przyznanym przez radę miejską, przy zbiegu ulic Bechiego i Łęgskiej, podjęto w 1925 roku. Projekt architektoniczny na zlecenie kurii biskupiej wykonał Adolf Buraczewski, architekt diecezji kujawsko-kaliskiej, Budynek gimnazjum był bez wątpienia najbardziej monumentalnym gmachem na terenie „dzielnicy szkolnej” i zdecydowaną dominantą architektoniczną w całej okolicy. Reprezentuje nurt neoklasycystyczny, o czym świadczy przede wszystkim fasada z ryzalitem i monumentalnym portykiem w części centralnej. Portyk tworzy sześć kolumn toskańskich.Dostojny, antykizujący charakter formy podkreśla łacińskie motto we fryzie, parafraza słów Seneki: Vita sine litteris mors est („życie bez nauki jest śmiercią”). We wnętrzu zaplanowano m.in. kaplicę, udekorowaną interesującymi motywami w stylu polskiego art deco.


8. Szpital żydowski (przebudowa), ul. Stodólna 70
Szpital żydowski powstał jako efekt przebudowy budynku dawnej komendantury jazdy konnej. Placówka została powołana w efekcie zabiegów grona społeczników żydowskich z Towarzystwa Wspomagania Biednych Żydów, kierowanego przez Józefa (Izaaka) Grundlanda, filantropa i właściciela fabryki cykorii „Stella”. Pacjenci wyznania mojżeszowego byli tu leczeni bezpłatnie, pozostali zaś za odpłatnością. Projekt architektoniczny autorstwa Stefana Narębskiego powstał w 1925 roku. Budynek, szczególnie salę operacyjną, urządzono nowocześnie, wręcz wzorcowo. W tym celu architekt dokonał całkowitego przekształcenia wnętrz, a także stworzył projekt nowej, reprezentacyjnej fasady, opartej na wzorach neoklasycyzmu. Elewację opinają rytmicznie wielkoporządkowe pilastry jońskie, w części centralnej zdwojone dla podkreślenia symetrii. Otwarcia placówki dokonano w październiku 1930 roku.


9. Kamienica Juliusza Drachenberga ul. Towarowa 3
Budynek, zaprojektowany w 1936 roku przez Lucjana Jezierskiego, jest jednym z niewielu przykładów dużej, okazałej kamienicy z dwoma pionami komunikacyjnymi. Na każdej kondygnacji powyżej parteru zaplanowano cztery mieszkania trzypokojowe z kuchnią, służbówką i łazienką (po dwa na klatkę schodową). Zaokrąglone krawędzie narożników to element typowy dla stylu okrętowego – pojawiają się one we włocławskich kamienicach dość często, stanowiąc urozmaicenie brył utrzymanych w oszczędnych formach funkcjonalistycznych.
Kamienica Drachenberga jest ważnym przyczynkiem do roli środowiska żydowskiego w ekspansji nurtu funkcjonalistycznego na gruncie włocławskim. Przyjmuje się, że inwestorzy i architekci żydowscy, wolni od emocjonalnego przywiązania do form narodowego tradycjonalizmu, mieli duży wpływ na rozwój polskiego funkcjonalizmu, szczególnie w architekturze mieszkaniowej.


Kamienica Powszechnej Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej, ul. św. Antoniego 22
Brak działań ze strony miasta w sprawie budowy mieszkań robotniczych spowodował, że robotnicy włocławscy przejęli inicjatywę, powołując do życia Powszechną Robotniczą Spółdzielnię Mieszkaniową. Zrzeszenie powstało na fali robotniczej spółdzielczości mieszkaniowej, rozwijanej w całym kraju od 1927 roku. Efektem działań spółdzielni włocławskiej była okazała kamienica, złożona z kilku części — głównego korpusu oraz dwóch tylnych oficyn. Całość, zaprojektowana przez Mariana Stefanowicza, była realizowana w latach 1928–1934. W głównym korpusie przewidziano dwa piony komunikacyjne. Po lewej stronie budynku zaplanowano po dwa mieszkania na każdej kondygnacji; druga, asymetrycznie usytuowana klatka obsługiwała trzecie mieszkanie w głównym korpusie.


11. Muzeum Kujawskie, ul. Słowackiego 14
W międzywojennym Włocławku podjęto kilka inwestycji przeznaczonych dla różnych instytucji kultury i rozrywki, z których bez wątpienia najważniejsza była budowa Muzeum Kujawskiego, przeprowadzona z inicjatywy Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W 1924 roku zawiązał się Komitet Budowy Muzeum, podjęto również gromadzenie środków finansowych i pracę nad projektem architektonicznym. Wykonał go w czynie społecznym Stefan Narębski. Budowę realizowano w latach 1927-1930. Gmach reprezentuje nurt nowoczesnego, uproszczonego neoklasycyzmu, jest przy tym także oryginalnym przykładem zastosowania zmodernizowanych odniesień gotyckich. Wartość budynku Muzeum Kujawskiego to jednak przede wszystkim unikatowy charakter funkcji, bowiem w latach międzywojennych wybudowano w kraju zaledwie kilka budynków muzealnych.


Dom ludowy Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Braci i Sióstr Trzeciego Zakonu (sala przedstawień) ul. Słowackiego 3
W latach trzydziestych z inicjatywą budowy własnego domu ludowego wystąpili włocławscy tercjarze — Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Braci i Sióstr Trzeciego Zakonu. Było to stowarzyszenie bezhabitowe, propagujące ideę św. Franciszka z Asyżu. Koncepcję architektoniczną opracowała Katarzyna Chmielewska-Kottas. Zamysł przewidywał budowę zespołu, złożonego z dwóch części — przedniego, piętrowego korpusu oraz tylnego, niższego skrzydła. W przednim korpusie planowano umieścić obszerny hall z szatnią, bufetem i toaletami, na piętrze pomieszczenia sali posiedzeń oraz biblioteki z czytelnią. W tylnym skrzydle zaplanowano salę przedstawień ze sceną i wyjściem. W 1933 roku oddano do użytku salę przedstawień. Część frontową planowano wybudować w następnej kolejności, nigdy jednak do tego nie doszło.

Relacja ze spaceru (23.08.2019)

oprac. dokumentalne: Michał Pszczółkowski; oprac. projektowe: Fundacja Ari Ari; autorka zdjęć: Justyna Marcinkowska; zdjęcia archiwalne: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Sponsorzy:

Gdzie był szpital żydowski? Jak wyglądał dom nauczyciela? Jakie były kulisy budowy urzędu pocztowego? Włocławek w czasach międzywojnia kryje mnóstwo ciekawostek i tajemnic, i jak się okazuje, sporo, bardzo dobrej modernistycznej architektury.

Zapraszamy do fascynującej podróży w nieznane historie architektury przedwojennego Włocławka, zaskakująco bliskie, mające bezpośredni wpływ na dzisiejszy krajobraz.

Trasa: Bechiego – Ogniowa – Łęgska – pl. Staszica – Stodólna – Towarowa – św. Antoniego – Słowackiego

Miejsca na trasie: Kamienica Powszechna Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej – szkoły powszechne – Szpital Żydowski – Prywatne Męskie Gimnazjum Katolickie im. Jana Długosza – szkoły powszechne – kamienica przy ul. Łęgskiej 18 – Dom Nauczycielski – Państwowa Niższa Szkoła Techniczna – Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. Marii Konopnickiej – Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej – Dom Ludowy Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Braci i Sióstr Trzeciego Zakonu

Opracowanie trasy: Michał Pszczółkowski

Pocztówki - szlak modernistyczny

Kościół pw. św. Urszuli w Kowalu, 1939, fot. Henryk Poddębski
Plac Rejtana w Kowalu, 1916

Czy wiesz że...?

Unikatem na skalę krajową jest „dzielnica szkolna” – kompleks szkół różnego szczebla, wybudowany w rejonie ulic Łęgskiej, Bechiego i Ogniowej. W skład dzielnicy wchodzi m.in. gmach gimnazjum żeńskiego, wybudowany w latach 1926-1932 na podstawie projektu architekta miejskiego, Władysława Kwapiszewskiego.

Dzielnica szkoła zawdzięcza swoje istnienie… zapóźnieniu Włocławka, wynikającemu z przynależności tego regionu do zaboru rosyjskiego. Przed 1918 we Włocławku nie było zgody na budowę obiektów szkolnych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ogromne zapotrzebowanie na rozwój edukacji we Włocławku i nadrabianie lat zapóźnień spowodowało, że w latach 20. powstału tu wiele gmachów szkolnych.

Widok zewnętrzny budynku gimnazjum i internatu im. Jana Długosza od strony boiska, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe; zdjęcie wykonane dla Ilustrowanego Kuriera Codziennego
Uroczystość poświęcenia budynku internatu przy Gimnazjum im. Jana Długosza we Włocławku, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe; zdjęcie wykonane dla Ilustrowanego Kuriera Codziennego
Internat we Włocławku, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe; zdjęcie wykonano dla Ilustrowanego Kuriera Codziennego

Architektura modernistyczna we Włocławku

fot. Michał Pszczółkowski
fot. Michał Pszczółkowski
fot. Michał Pszczółkowski
fot. Michał Pszczółkowski

Czy wiesz, że...?

dr hab. Michał Pszczółkowski (Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku) jest autorem wydanego w 2019 roku, znakomitego i unikatowego opracowania pt. Architektura Włocławka w latach 1918-1939. W 2019 w Muzeum Historii Włocławka odbyła się również wystawa wokół książki Pszczółkowskiego, poświęcona architekturze modernistycznej.

Trasa spaceru na pocztówce

Wykonano w ramach projektu: