Menu Zamknij

cmentarz ewangelicko
-augsburski
Białe błota

Rys historyczny

Nazwa „Białe Błota” została po raz pierwszy wymieniona w lustracji królewszczyzn z 1565 roku w opisie granic wsi Gnojno i Celiny. Z tekstu jednak nie wynika, czy już wówczas Białe Błota były zamieszkałe, czy jest to tylko nazwa geograficzna. Najstarsze wzmianki o osadnikach olęderskich w Białym Błocie sięgają roku 1780. Niewykluczone, że za sprowadzenie osadników odpowiedzialne było starostwo bobrownickie, które osadziło ich na terenie lasu należącego do miasta. Tuż po drugim rozbiorze rajcy miejscy rozpoczęli spór sądowy o przynależność kolonii Białe Błota z Nadleśnictwem Ciechocin i dziedzicem majątku Brzeźno. Ostatecznie wyrokiem sądu z 1799 roku osada została przyznana Bobrownikom, a miejscowi olędrzy zobowiązani byli odtąd płacić czynsz miastu. Jednak egzekucja wyroku rozpoczęła się dopiero za czasów Księstwa Warszawskiego. Tutejsi protestanci od 1838 roku przynależeli do parafii ewangelickiej w Osówce, wyodrębnionej z parafii lipnowskiej. Do czasu utworzenia własnej szkoły (od co najmniej lat 40. XIX w.), dzieci uczęszczały na naukę do szkoły w Rybitwach. Mimo utworzenia własnej placówki edukacyjnej, nigdy nie stała się ona odrębnym kantoratem. W latach 80. XIX w. wieś liczyła 220 mieszkańców. Według pierwszego polskiego spisu powszechnego blisko 70% mieszkańców była wyznania ewangelickiego. Również w sąsiednim Dębowcu protestanci stanowili nieco ponad połowę mieszkańców. W okresie okupacji hitlerowskiej wieś nosiła nazwę Weiβmoor.

Nagrobki i detale

Wytyczne dotyczące prac remontowych, konserwatorskich i ochronnych

Nagrobki

  • Odkopanie i wypoziomowanie obmurówek, pionizacja postumentów
  • Oczyszczenie oraz sklejenie nagrobków
  • Zabezpieczenie kamienia środkiem biobójczym i hydrofobowym
  • Ewentualne uczytelnienie napisów

Bramy i ogrodzenia

Nie znaleziono śladów po ewentualnym pierwotnym ogrodzeniu cmentarza. Warto byłoby zastosować ogrodzenie drewniane lub ustawić znaczniki w postaci drewnianych pieńków w narożnych punktach cmentarza.

Zieleń

  • Opracowanie inwentaryzacji dendrologicznej ze wskazaniem zabiegów pielęgnacyjnych.
  • Oczyszczenie terenu z samosiewów, a w szczególności nadmiaru lilaka i jałowca
  • Prowadzenie systematycznych prac pielęgnacyjnych.
  • Zaprzestanie dalszych nasadzeń.

Pozostałe elementy

Wystawienie drewnianego krzyża na terenie cmentarza bądź bezpośrednio przy nim w celu wskazania strefy sacrum w krajobrazie kulturowym. Na cmentarzach ewangelicko-augsburskich zawsze znajdował się pośrodku drewniany krzyż.

Wytyczne dotyczące prac inwentaryzacyjnych i informacyjnych

  • Opracowanie, wykonanie i umieszczenie przed wejściem na cmentarz tablicy informacyjnej zawierającej m.in. plan cmentarza, rys historyczny, dane kontaktowe do zarządcy cmentarza.
  • Opracowanie i druk odrębnej publikacji poświęconej zapomnianym cmentarzom powiatu lipnowskiego bądź pamiątkom po protestantyzmie na terenie ziemi dobrzyńskiej.
  • Wytyczenie rowerowego bądź pieszego szlaku turystyki kulturowej, w którym ujęte byłyby obiekty związane z protestantyzmem na terenie gminy Bobrowniki.
  • Ustawienie znaku drogowego E-10 jako kierunkowskazu naprowadzającego na cmentarz.
  • Naniesienie cmentarza na mapę Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Bobrowniki.

Sponsorzy:

Cmentarz ewangelicki znany jest jako cmentarz ewangelicki w Białych Błotach, gmina Bobrowniki, pow. lipnowski. Jest to cmentarz wyznaniowy, protestancki wyznania ewangelicko-augsburskiego, obecnie nieczynny. Szacunkowany czas powstania to II ćw. XIX wieku.

Lokalizacja

Cmentarz położony w lesie, na niewielkim wzniesieniu, około 50 metrów od drogi nieutwardzonej prowadzącej w kierunku wsi Bobrownickie Pole. Najłatwiej dojechać zjeżdżając z drogi krajowej nr 10 w Czernikowie w kierunku Bobrowników. Tuż za Wąkolem należy skręcić w jedną z leśnych dróg pożarowych. Ze wszystkich stron cmentarz jest otoczony lasem zarządzanym przez Nadleśnictwo Dobrzejewice.

Obszar niewydzielony katastralnie – obręb Białe Błota, na terenie działki ewidencyjnej nr 2282/2 (oddział leśny nr 282 Leśnictwa Bobrowniki) o powierzchni około 0,12 ha.

Wartości architektoniczne

Ogólny stan zachowania nagrobków: zły.

Cmentarz wiejski, położony na niewielkim wzniesieniu, w lesie, z dala od drogi. Brak zachowanych śladów po ogrodzeniu i bramie oraz brak informacji o ich istnieniu. Obszar cmentarza najprawdopodobniej przybiera kształt zbliżony do prostokąta. Nie wiadomo dokładnie jak przebiegają granice zewnętrzne miejsca pochówku.

Zachowało się przynajmniej 8 nagrobków, zorientowanych w kierunku zachodnim. Z uwagi na porastającą roślinność trudno orzec, czy istniał podział na aleję i na kwatery. Ich czytelność została całkowicie zatarta. Nie znaleziono pozostałości pod drewnianym krzyżu stanowiącym nieodłączny element każdego cmentarza ewangelicko-augsburskiego. Na jednym z drzew zawieszono ażurowy krzyż metalowy, lecz jest to element konstrukcyjny jednego z nagrobków.  

Wszystkie nagrobki przybierają postać betonowych mogił obmurowanych. Jeden z nich posiada niekompletny postument (Adolf Klinger), a inne dwa tablice inskrypcyjne umieszczone wewnątrz obmurowań (Heinrich Ott, Augusta Werner). Podczas inwentaryzacji natrafiono również na częściowo zachowane dwie metalowe tabliczki, których stan nie pozwala na odczyt napisów. Nie znaleziono sygnatur zakładów kamieniarskich.

Wartości historyczne

Na 3 nagrobkach zachowały się napisy pozwalające na pełną bądź częściową identyfikację 3 pochowanych osób. Są to (zachowana pisownia oryginalna, ? – brak danych/nie odczytano, [ ] – odczyt niepewny, N. N. – nazwisko nieznane):

Adolf Klinger (21.11.187? – 25.03.1932)
– najmłodszy z podpisanych nagrobków

Heinrich Ott (26.03.1898 – 16.08.1921)
– najstarszy z podpisanych nagrobków

Augusta Ernestina Werner z domu Maretzka
(20.02.1891 – 18.05.1929)

Zasłużeni pochowani:

Niewykluczone, że na cmentarzu pochowano któregoś z nauczycieli. Zdecydowana większość mieszkańców trudniła się rolnictwem. Brak pisemnych danych o pochówkach osób zasłużonych dla lokalnej społeczności.

Inskrypcje (zachowana pisownia oryginalna): 

Nie odnotowano żadnych napisów pochodzących z Biblii, pieśni kościelnych lub innych źródeł związanych z szeroko rozumianym toposem żałoby. U Adolfa Klingera występuje klasyczne Ruhe sanft. Pozostałe dwie inskrypcje zawierają wyłącznie dane osobowe zmarłych.

Wszystkie napisy wykonano antykwą stosując kapitaliki.

Wartości przyrodnicze

Ogólny stan zachowania: średni.

Założenie zlokalizowane na terenie zalesionym, z dala od drogi. Układ zewnętrzny nieczytelny. Odnośnie drzewostanu na cmentarzu dominują sosny, dęby i brzozy. Wśród krzewów rośnie lilak, czeremcha i jałowiec. Będąc na cmentarzu odnosi się wrażenie, jakby nasadzenia zostały zrobione celowo.   

Stan gatunkowy:

 

Drzewa

Dąb, sosna, brzoza

Krzewy

lilak pospolity, czeremcha, jałowiec

Pozostałe

mech, konwalia

Starodrzew

Brak starodrzewu. Brak rzadkich i okazowych gatunków roślin. Brak pomników przyrody.

Zagrożenia:

  • Brak systematycznej pielęgnacji
  • Niekontrolowany rozrost samosiewów
  • Zaśmiecenie terenu
  • Splantowanie cmentarza
  • Celowe zadrzewienie

Wartości kulturowe

Cmentarz stanowi najstarszy zabytek po potomkach protestanckich kolonistów, którzy osiedlili się w IV ćw. XVIII wieku w Białych Błotach. Wartość kulturowa uległa niestety zatraceniu w momencie, kiedy zabrakło przedwojennych mieszkańców tego terenu. Brakowało jakichkolwiek form upamiętnienia zmarłych jak stare znicze bądź sztuczne wiązanki. Brak zaśmiecenia. Wydaje się, że poza leśnikami niewiele osób wie o istnieniu tego cmentarza, tym bardziej, że nie występuje nawet na mapach. W ramach przywracania pamięci „ewangelickiej atlantydzie” cmentarz znajduje się w internetowej bazie zapomnianych cmentarzy Lapidaria. Podjęcie prac porządkowo-remontowych umożliwiłoby przywrócenie strefy sacrum, a tym samym wartości kulturowej miejsca spoczynku.

Wykonano w ramach projektu: