spacer niezwykli ludzie włocławka
1. Józef Tykocinski vel Joseph Tykociner (1877-1969), ul. 3 Maja 26a (dawn. ul. Szeroka) – rodowity włocławianin żydowskiego pochodzenia, wybitny wynalazca, naukowiec, akustyk, elektrotechnik. W 1901 roku brał udział w pierwszej emisji sygnału radiowego z Europy do Ameryki. Pracował dla firm Macroni, Telefunken, Siemens und Halske, a także floty rosyjskiej. Od 1918 zajmował się łącznością radiową dla polskiego Ministerstwa Poczty i Telegrafu. W 1920 podjął prace naukową w Uniwersytecie Illinois (USA), gdzie zasłyną jako twórca ścieżki dźwiękowej do filmu (1922).
2. Marcel Reich-Ranicki (1920-2013), ul. Piekarska 4 – urodzony we Włocławku polsko-niemiecki krytyk literacki żydowskiego pochodzenia, nauczyciel akademicki, współtwórca literackiej Grupy 47. W czasie II wojny światowej pracownik Judenratu w getcie warszawskim, do lat 50. funkcjonariusz komunistycznej „bezpieki”. Od 1958 mieszkał w Niemczech Zachodnich. Był jednym z najważniejszych krytyków literackich w Europie, znawcą i promotorem literatury polskiej, zwany był „papieżem literatury”.
3. Tadeusz Reichstein (1897 – 1996), pl. Wolności – włocławianin pochodzenia żydowskiego, od 1905 mieszkający w Szwajcarii. Profesor chemii organicznej, biochemik, odkrywca, naukowiec, filantrop, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii /medycyny (1950), twórca praktycznej metody syntezy witaminy C.
4. Igor Newerly (1903 – 1987), ul. Łęgska 12 – wybitny prozaik, autor powieści i opowiadań, słuchowisk radiowych i scenariuszy filmowych. Bywał stolarzem i szklarzem, myśliwym i kajakarzem, socjologiem i dyrektorem zakładu produkcyjnego, stenografem i redaktorem pism. Zawodowym pisarzem został w drugiej połowie życia. Akcja jego jednaj z najsłynniejszych powieści pt. Pamiątka z Celulozy [(1950), toczy się we Włocławku, w latach 30. XX w. W 1953 na jej podstawie Jerzy Kawalerowicz stworzył film „Celuloza”.
5. Julian Marchlewski, ps. „Karski”, „Kujawski”, „Baltazar z Kujaw”, „J. K.”, „Johannes Kaempfer” (1866 – 1925), ul. Cyganki 13 – urodzony we Włocławku działacz polskiego i międzynarodowego rewolucyjnego ruchu robotniczego i komunistycznego, współzałożyciel Związku Robotników Polskich i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, działacz lewego skrzydła SPD, jeden z przywódców Związku Spartakusa, współtwórca Kominternu (Międzynarodówki Komunistycznej), przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Redaktor prasy socjalistycznej, publicysta i wydawca, m.in. dzieł Stefana Żeromskiego („Popioły”, „Rozdziobią nas kruki, wrony”).
6. Stanisław Zagajewski (1927 – 2008). ul. Dziewińskiego (ul. Smolna, ul. Zamcza 10/12) –wybitny artysta, samouk, rzeźbiarz z nurtu Art Brut, sztuki prymitywnej, surowej, intuicyjnej. Dokładna data i miejsce jego urodzin są nieznane. Dzięki osobistym staraniom prof. Aleksandra Jackowskiego, otrzymał we Włocławku niewielki dom. Pracował jako kucharz, ogrodnik, introligator, krawiec, stróż nocny, konwojent, wykonywał sztukaterie na warszawskiej Starówce, pracował przy budowie MDM-u w Warszawie i Trasie W-Z. Nazywany Stasiu Śrubka lub Włocławski Nikifor, przez całe życie tworzył niezwykłe rzeźby i kompozycje, szczególnie w ulubionej przez siebie glinie. Swoim rzeźbom, maskom, słynnym Ołtarzom (kompozycje ceramiczne), nadawał charakter sakralny i animalistyczny, najczęściej wykonując z wypalanej gliny, niektóre pokrywając barwnymi szkliwami. Największy zbiór (ponad 120 rzeźb; w tym kilka ołtarzy) jest własnością Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku. Dzieła artysty posiadają także, m.in. Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Etnograficzne w Toruniu i Collection de l’Art Brut w Lozannie.
7. Zdzisław Arentowicz (1890 – 1956), pl. Wolności 5 – polski poeta i publicysta, działacz kulturalny Kujaw, literat, nauczyciel, wybitny znawca historii i tradycji ziemi kujawskiej. Poeta, prozaik, dramaturg, publicysta, regionalista, działacz kulturalny. Założyciel Księgarni Kujawskiej (1917), tworzył sekcję regionalistyczną Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, wspierając budowę Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej. Niestrudzony inicjator życia kulturowego Włocławka, współredagował Życie Włocławka i okolicy oraz pismo satyryczne Cyrulik Włocławski. Opublikował liczne prac historycznych i regionalne, słuchowiska radiowe, wiersze dla dzieci. Po II wojnie światowej współtworzył Stowarzyszenie Teatru Ziemi Kujawskiej, Oddziału Kujawskiego PTK, Klub Literacko-Artystyczny we Włocławku, od należał do Związku Literatów Polskich.
8. Stanisław Ossowski (1897 – 1963), ul. Łęgska 26 – wybitny socjolog, psycholog społeczny, metodolog nauk społecznych i teoretyk kultury, autorytet intelektualny. Profesor Uniwersytetu Łódzkiego (1945–1947) i Uniwersytetu Warszawskiego (1947–1963). We Włocławku ukończył gimnazjum. Brał udział w wojnie 1920 i kampanii wrześniowej 1939. Współtworzył Polskie Towarzystwo Socjologiczne, wiceprzewodniczący Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego (1959–1962). Wybrane dzieła, m.in. U podstaw estetyki (1933), Nauka o nauce (1935), Nauki humanistyczne a ideologia społeczna (1937), Więź społeczna i dziedzictwo krwi (1939), O osobliwościach nauk społecznych (1962), O ojczyźnie i narodzie (1984).
9. Aleksander Laszenko (1883 – 1944), ul. Bulwary im. Marszałka J. Piłsudskiego 22 – artysta malarz, podróżnik, współzałożyciel Zrzeszenia Kujawskich Artystów Plastyków i darmowej szkoły plastycznej we Włocławku, autor wielu obrazów i rysunków osadzonych w tematyce „egzotycznej”, owoce licznych podróżny do Afryki i na Bliski Wschód.
10. Włodzimierz Gniazdowski ps. Dziadek (1906 – 1980), ul. Wojska Polskiego 4 – polski nauczyciel, działacz społeczny, założyciel teatrów. Uczestniczył w reaktywowaniu Gimnazjum Ziemi Kujawskiej (obecnego Liceum Ziemi Kujawskiej). W 1946 stworzył Amatorski Teatr Szkolny. Był prezesem Caritasu. Od 1953 kierował Teatrem Ludzi Upartych. W latach 1953–1969 wystawiał w teatrze ZNP we Włocławku ponad 250 sztuk. Od 1963 wykładał język polski w Państwowym Liceum im. Marii Konopnickiej we Włocławku. Stworzył Młodzieżową Estradę Poetycką i przewodniczył Szkolnemu Teatrowi Poezji. Jego imieniem nazwano Teatr Impresaryjny we Włocławku.
11. Charles de Gaulle (1890 – 1970), ul. Cyganka 26 – francuski polityk, generał brygady, mąż stanu i teoretyk wojskowości, w czasie II wojny światowej stał na czele ruchu Wolnej Francji, prezydentem Francji (1959–1969). Od czerwcu do lipca 1920 w ramach Francuskiej Misji Wojskowej major Charles de Gaulle przebywał we Włocławku. Prawdopodobnie szkolił polskich żołnierzy stacjonujących w mieście, ważnym punkcie obrony w czasie wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921).
12. Ludwik Bauer (1851 – 1927), ul. Słowackiego 4, W 1878 uruchomił we Włocławku fabrykę wódek przy ul. Brzeskiej 1. Uczestniczył w powołaniu Włocławskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, Włocławskiej Szkoły Handlowej, Włocławskiego Towarzystwa Wspomagania Biednych i Ewangelickiego Domu Miłosierdzia. Burmistrz Włocławka w latach 1914-1915 i 1918.
Relacja ze spaceru (4.11.2022)
prowadzenie spaceru: Tomasz Dziki
Józef Tykociński (Tykociner)
Rodowity włocławianin żydowskiego pochodzenia, wynalazca, naukowiec, człowiek, dzięki któremu ludzkość po raz pierwszy usłyszała dźwięk w filmie. Urodził się we Włocławku 5 października 1877. Był synem Jakuba Dawida, żydowskiego kupca i Mindli z domu Kowalskiej. Jego ojciec był kupcem. Od 1885 rodzina Tykocinerów mieszkała przy ul. Szerokiej 26a (obecnie 3 Maja).
W wieku 18 lat (1896) Józef Tykociński wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkał w Newark w stanie New Jersey, a na początku 1897 roku przeniósł się do Nowego Jorku. Pracował nad urządzeniem do zapisu i odczytu dźwięku. Jego pasją stała się akustyka i elektroakustyka.
Po powrocie do Europy współpracował z brytyjskim koncernem Marconi, który stworzył radio. W 1901 roku brał udział w pierwszej emisji sygnału radiowego z Europy do Ameryki. Następnie Tykociner został pracownikiem firmy Telefunken, później działał w Siemens und Halske, gdzie zajmował się emisjami krótkofalowymi.
Pracował przy wyposażeniu rosyjskiej floty w aparaturę do łączności radiowej, za co został nagrodzony przez cara Mikołaja II. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, pracował nad łącznością radiową dla kilku polskich ministerstw, między innymi przedstawił w Ministerstwie Poczty i Telegrafu projekt bezpośredniej łączności radiowej między Polską a Stanami Zjednoczonymi.
Niedługo potem ponownie wyjechał do Stanów Zjednoczonych i podjął pracę naukową w Wydziale Inżynierii Elektrycznej na uniwersytecie stanowym Illinois w Urbana.
Pracę nad filmem dźwiękowym rozpoczął jeszcze pod koniec XIX wieku, kiedy to po raz pierwszy zetknął się z „żywą fotografią”. Opracował sposób zapisu dźwięku na taśmie filmowej, jednak napotkał na poważne trudności z jego odtworzeniem. Dopiero w latach 20-tych, kiedy na uniwersytecie w Illinois poznał Jakoba Kunza, wynalazcę fotokomórki, w jego pracach nastąpił przełom.
9 czerwca 1922 podczas konferencji American Institute of Electrical Engineers, odbył się pierwszy na świecie pokaz wynalazku Tykocinera. Film był krótki. Ukazywał żonę wynalazcy, Helenę (z domu Goldman), która policzyła do dziesięciu, powiedziała po angielsku „a teraz zadzwonię” i zadzwoniła dzwoneczkiem. Następnie dziekan wydziału inżynierii elektrycznej wyrecytował fragment przemówienia prezydenta Abrahama Lincolna.
W urządzeniu rejestrującym wykorzystał specjalną lampę rtęciową, włączoną w obwód elektryczny z mikrofonem. Odtwarzacz składał się z systemu soczewek, elementu światłoczułego i wzmacniacza. Całe przedsięwzięcie spotkało się z entuzjastycznym przyjęciem. Sam Tykociński natomiast opatentował swój wynalazek.
Józef Tykociner miał na koncie wiele innych wynalazków z dziedziny elektrotechniki i elektroakustyki. Prowadził między innymi badania nad zagadnieniem propagacji fal radiowych i budowy anten (posłużyła do budowy radaru). Łącznie w latach 1924 – 1941 sam lub ze współpracownikami uzyskał przynajmniej siedem patentów. Wydał również wiele publikacji na tematy związane konstrukcją urządzeń do transmisji.
Wiele z jego dzieł zostało włączonych do kanonu lektur uniwersyteckich w Stanach Zjednoczonych. Został także nagrodzony kilkoma prestiżowymi odznaczeniami, między innymi w 1964 roku otrzymał nagrodę za dorobek pracy naukowej od National Electric Conference. Rok później jego macierzysty uniwersytet nadał mu honorowy doktorat. Był prekursorem zetetyki – nauki o prowadzeniu badań naukowych, badał także zależności pomiędzy nauką a sztuką.
Józef Tykociński vel Joseph Tykociner zmarł 11 czerwca 1969 roku w Urbana w stanie Illinois. Do wybuchu II wojny światowej utrzymywał kontakt z rodziną w Polsce, korespondując z nimi w języku polskim. Przy okazji stażu w Getyndze na przełomie 1927 i 1928 roku, odwiedził Polskę. Nie wiadomo jednak czy przybył również do Włocławka. Często natomiast wspominał swoje rodzinne miasto. Podczas jednego z wywiadów opowiadał o zegarze słonecznym zamontowanym na południowej ścianie kaplicy NMP włocławskiej katedry, którą jako dwunastoletni chłopiec codziennie mijał idąc do szkoły. Stawał wtedy na placu i z zachwytem obserwował powolne przesuwanie się cienia.
oprac. dokumentalne: Fundacja Ari Ari; oprac. projektowe: Fundacja Ari Ari; autor zdjęć: Wojciech Alabrudziński; zdjęcia archiwalne: Muzeum Uniwersytetu Illinois
Sponsorzy:
Pocztówki - Niezwykli Ludzie Włocławka
Józef Tykociński (Tykociner)
Trasa spaceru na pocztówce
Wykonano w ramach projektu:
Współfinansowane ze środków GMINA MIASTO WŁOCŁAWEK, programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wspólnie dla dziedzictwa 2022 oraz projektu grantowego „Generator Innowacji. Sieci Wsparcia 2” PCG Polska Sp. z o.o., finansowanego ze środków EFS POWER 2014-2020, z partnerem TIT „ę”: Autorskie Wystawy Seniorów