Menu Zamknij

spacer śladami kultury rosyjskiej
we włocławku

SZLAK ŚLADAMI KULTURY ROSYJSKIEJ – TOMASZ DZIKI – 2020

Cerkiew św. Mikołaja – Plac Wolności. Wzniesiona w latach 1902-1906 dla administracji rosyjskiej i armii wg projektu rosyjskiego architekta Jakunina. Powstanie budynku zakładało reorganizację obszaru ówczesnego targowiska i stworzenie ogrodu z centralnie położoną świątynią. Cerkiew działała do 1914. Została rozebrana w 1925.

Magistrat – ul. Kościuszki 12. Od 1889 siedziba władz miasta. Została ulokowana w budynku należącym pierwotnie do współwłaściciela Fabryki Fajansu, Ludwika Cohna. Pałac jest piętrowym budynkiem z bogato zdobionymi żeliwnymi balustradami oraz dachem mansardowym. Wewnątrz obiektu znajdują m.in. zabytkowe płytki ceramiczne z inicjałami L i C (Ludwik Cohn).

Dom Aleksandra Laszenki – ul. Bulwary Piłsudskiego 22. W budynku mieszkał Aleksaner Laszenko (1883-1944), malarz, podróżnik i współzałożyciel Zrzeszenia Kujawskich Artystów Plastyków. Do Polski przyjechał po 1918, gdzie zamieszkał w majątku żony. Osiedlił się we Włocławku w 1932. Malował sceny z życia mieszkańców Afryki i Bliskiego Wschodu, dokąd podróżował.

Stara cerkiew prawosławna – ul. Cyganka 28 – budynek pełniący funkcje świątyni prawosławnej przed konsekrowaniem cerkwi św. Mikołaja.

Starostwo Powiatowe – ul. 3. Maja 17. Siedziba rosyjskiego zarządu powiatu. Budynek neoklasycystyczny wzniesiony przy dawnej ulicy Szerokiej (dziś 3. Maja). Został zaprojektowany przez Stefana Koźmińskiego w I połowie XIX wieku, w 1851 front i skrzydło budynku przebudowano wg projektu Franciszka Tournelle. Obecnie siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.

Zamach na rosyjskiego policmajstra miasta – ul. Cyganka 6. W tej okolicy 3 sierpnia 1910 doszło do zastrzelenia Policmajstra Miasta Włocławka kapitana Nowikowa przez Organizację Bojową PPS. Urzędnik odznaczał się szczególną aktywnością w rozbijaniu lokalnych struktur ruchu robotniczego, które były zwalczane przez władze rosyjskie.

Dom dyrekcji Fabryki Celulozy – ul. Łęgska 5 – siedziba właścicieli fabryki papieru i celulozy otwartej przez braci Izydora i Maxa Cassirera w 1899. Sam budynek został wzniesiony w 1879 w stylu eklektycznym. Był miejscem hucznych bali, na które Cassirerowie zapraszali notabli całego zaboru rosyjskiego.

Relacja ze spaceru (22.08.2020)

Wielokulturowość Włocławka w XIX w. i latach II RP

Tomasz Dziki

Pojęcie wielokulturowość pochodzi od angielskiego słowa multiculturalism. Jest to określenie społeczeństwa, którego cechą charakterystyczną jest występowanie na jednym obszarze grup o różnym pochodzeniu i wyznających sprzeczne systemy normatywne. Aktualnie termin dotyczy typowych wielonarodowych społeczności amerykańskiej i kanadyjskiej oraz m.in. społeczeństw państw Europy Zachodniej, których władze cały czas borykają się z wypracowaniem odpowiedniej polityki „multikulti”.

Obecne społeczeństwo Włocławka, w zasadzie, jest jednolite po względem narodowym i wyznaniowym. Mniejszość romska nie ma znacznego udziału procentowego w ogólnej liczbie ludności miasta. Nie ma również istotnego wpływu na kierunki jego rozwoju. Inaczej sytuacja przedstawiała się w poprzednich epokach. W XIX w. i okresie międzywojennym społeczeństwo Włocławka było mocno zróżnicowane pod względem narodowym i wyznaniowym. Przenikały się kultury: polska, żydowska, niemiecka i rosyjska. Pod względem wyznaniowym mieszkali w mieście katolicy, wyznawcy religii mojżeszowej, ewangelicy, wyznawcy prawosławia. Niewielką wspólnotę religijną utworzyli także baptyści.

Ustalenie ram chronologicznych funkcjonowania wielokulturowego Włocławka nie stwarza większych problemów. Do 1796 r. Włocławek był prywatnym miastem biskupów, czego konsekwencją był zakaz osiedlania się innowierców. Sytuacja uległa zmianie w wyniku dwóch ostatnich rozbiorów Polski (1793 i 1795). Od 1793 r. do miasta napływali Prusacy (protestanci), najpierw żołnierze, potem także urzędnicy, rzemieślnicy, kupcy. Konfiskata majątków kościelnych z 1796 r. spowodowała, że Włocławek przestał być miastem prywatnym, zniknęły również bariery ograniczające osiedlanie się ludzi innych narodowości. Koniec wielokulturowego Włocławka datuje się na lata II wojny światowej. Okupacja hitlerowska oraz jej skutki zmieniły strukturę narodową i wyznaniową miasta.

Najliczniejszą i wpływową mniejszością w XIX w. i okresie II RP była ludność żydowska. (…) Drugą, pod względem liczebnym, mniejszością narodową funkcjonującą we Włocławku w XIX w. i latach 1918-1939 byli protestanci. (…) Trzecią mniejszością narodową, która miała udział w wielu dziedzinach życia miasta, szczególnie przed 1914 r., byli Rosjanie.

Napływ większej ich liczby do miasta nastąpił dopiero po powstaniu styczniowym. Rosyjskiej ludności cywilnej nie mieszkało tutaj dużo. Wśród nich dominowali urzędnicy, nauczyciele i ich rodziny. W II połowie XIX w. Włocławek stał się największym w tej części Królestwa garnizonem wojska rosyjskiego. Stacjonował tutaj 14 Ołoniecki Pułk Piechoty, dowództwo wojenne warszawsko – bydgoskiej kolei żelaznej, dowództwa i sztaby: 5 Dywizji Kawalerii, 1 Brygady Kawalerii, a także Litewski Pułk Piechoty oraz Straż Graniczna i Żandarmeria. Pomimo niewielkiej liczby rosyjskiej ludności cywilnej już w I połowie XIX w. na obrzeżach miasta, przy ul. Przedmiejskiej powstał pierwszy prowizoryczny prawosławny dom modlitwy. Potem niewielka cerkiew istniała przy ul. Cyganka. Na pewno mała świątynia działała na terenie koszar wojskowych. Mimo to Rosjanie już w latach 70. XIX w. podjęli starania o pobudowanie w mieście dużej cerkwi. Powstał projekt budynku, który miał pomieścić 400 osób. Zgromadzono nawet sporą kwotę pieniędzy. Ostatecznie nie udało się zrealizować przedsięwzięcia. Do tematu wrócono pod koniec XIX w. Powstał Komitet ds. Budowy Cerkwi, który uzyskał od rosyjskiego magistratu miasta plac pod budowę. Zdecydowano, że cerkiew powstanie w centralnym punkcie miasta, na Nowym Rynku (część obecnego Placu Wolności). Nie cofnięto decyzji na wniosek znanych mieszkańców miasta. Cerkiew do użytku oddana została 17 grudnia 1906 r. Powstała również włocławska parafia prawosławna.

W okresie międzywojennym włocławianie wrogo odnosili się do tej budowli. Jeszcze przed 1914 r. w mieście dochodziło do wrogich incydentów w stosunku do Rosjan. W okresie rewolucyjnym (1905-1907) i porewolucyjnym doszło tutaj do szeregu zamachów na wysokiej rangi urzędników wojskowych. Zginęło m.in. dwóch policmajstrów miasta Włocławka i naczelnik straży ziemskiej. Po 1918 r. władze państwowe miały liczne plany wobec budynku. Mieszkańcy domagali się rozbiórki cerkwi. Decyzję o niej przyśpieszył wybuch dużego ładunku (11 V 1922 r.), który został podłożony przez nieustalonego sprawcę. Cerkiew została rozebrana w 1925 r. Do dzisiaj istnieje niewielka cerkiew na cmentarzu komunalnym, która przypomina mieszkańcom miasta o obecności tutaj w przeszłości kultury rosyjskiej. Pomimo nie zawsze pozytywnych relacji z Włocławkiem swoje losy w XIX w. związało wiele rodzin rosyjskich. Przykładem może być rodzina Denikinów, której najbardziej znany przedstawiciel Anton Denikin (1872-1947), rosyjski oficer, generał Armii Imperium Rosyjskiego, dowódca Armii Ochotniczej, urodził się i jakiś xzas mieszkał właśnie w naszym mieście.

Wielokulturowość Włocławka w XIX w. i latach II RP jest ważnym etapem historii miasta. Szkoda, że obecnie ta barwna części dziejów nie jest odpowiednio eksponowana, i wykorzystywana chociażby ze względów turystycznych, edukacyjnych, a przede wszystkich w zakresie budowania społeczeństwa obywatelskiego, tolerancyjnego, szanującego swoją małą ojczyznę i otwartego na dorobek innych kultur.

oprac. dokumentalne: Tomasz Dziki oprac. projektowe: Fundacja Ari Ari autorzy zdjęć: Jarosław Czerwiński, Robert Feter, Fundacja Ari Ari, zdjęcia archiwalne: archiwum Fundacji Ari Ari

Sponsorzy:

Spacer śladami kultury rosyjskiej we Włocławku jest propozycją wybrania się w podróż po dziewiętnastowiecznym Włocławku przynależącym do zaboru rosyjskiego. To kolejna trasa spacerowa po wielokulturowym Włocławku. W jej obrębie znalazły się zarówno miejsca, związane z historią gospodarczą, jak i sakralną i polityczną,
a także związane z postaciami ważnymi dla Włocławka.

Trasa: plac Wolności – 3 maja – Cyganka – Stodólna – Łęgska

Punkty na trasie spaceru: magistrat – nowa cerkiew prawosławna
– stara cerkiew prawosławna – dom malarza Aleksandra Laszenki
– starostwo powiatowe – zamach na rosyjskiego policmajstra
– dom dyrekcji Fabryki Celulozy

Pocztówki z przedwojennego Włocławka

Cerkiew prawosławna św. Mikołaja, Nowy Rynek (obecnie Plac Wolności), Włocławek
Dworzec kolejowy we Włocławku (obecnie budynek nie istnieje)

Trasa spaceru na pocztówce

Zdjęcia 3D ze spaceru (22.08.2020)

Ulica Cyganka, Włocławek, miejsce zamachu na rosyjskiego policmajstra
Dom Aleksandra Laszenki, malarza, ul. Bulwary piłsudskiego, Włocławek
Dom Aleksandra Laszenki, malarza, ul. Bulwary Piłudskiego, Włocławek
Ulica Cyganka, Włocławek, miejsce po dawnej cerkwi prawosławnej
Starostwo powiatowe, ul. 3 maja, Włocławek

Wykonano w ramach projektu: